Phóng sự:
Cổ Mai Hoa ở Đại Lộc.
(Bài gốc, trước khi được báo Công an Nhân dân duyệt đăng)
Ngày nay, khi mức sống của người dân ngày càng cao, áp lực từ mặt trái của lối sống công nghiệp ngày càng chi phối nghiệt ngã thì người ta hướng về những thú vui tao nhã của dân tộc một thời vang bóng. Đó là các bộ môn nghệ thuật của sự đam mê và lòng nhẫn nại, như non bộ, tiểu cảnh, thư pháp, cây cảnh cổ v.v... Trong các đối tượng của nghệ thuật cây cảnh, cây mai cổ tự lúc nào đã nghiễm nhiên trở thành một linh vật đối với con người Việt Nam
Điều ít ai biết, ở Đại Lộc, nghệ thuật Cổ Mai Hoa đến nay phát triển gần như đã trở thành “đạo”...
Mai Hoa biểu tượng cho mùa Xuân, cho quy luật đất trời và khí tiết người Anh hùng...Tất cả những ai quan tâm đến cây hoa mai và thú chơi cây mai cổ hẳn không thể không biết hai câu thơ nỗi tiếng của Chu Thần Cao Bá Quát (1809-1855):
“Thập tải luân giao cầu Cổ kiếm
Nhất sinh đê thủ bái Mai hoa”
Người anh hùng có mười năm giao du trong thiên hạ để cầu thanh gươm cổ cùng một đời chỉ biết cúi lạy hoa mai! Ta sẽ thấm thía hơn cái triết lý nhân sinh sâu sắc chuyển tải trong 2 câu thơ nỗi tiếng của Cao Bá Quát nếu như ta đặt nó trong ngữ cảnh của cuộc đời kỳ lạ của ông, cuộc đời của một người Anh hùng không hề biết nễ sợ một ai, trong một giai đoạn lịch sử rất đặc biệt của các thời đại cuối cùng nhà Nguyễn. Khi không còn tin vào Triều thần, Người Anh hùng trong ông có 10 năm đi “cầu cổ kiếm”, như kiếm tìm một kế sách để cứu dân, cứu nước. Và ông đã tự đặt 10 năm đó vào thế cảnh của một đời chỉ biết “bái mai hoa”!
Nhưng đó mới chỉ là câu chuyện của Chu Thần Cao Bá Quát! Lịch sử dân tộc ta cũng ghi nhận rất nhiều bậc tiền bối, anh hùng cũng từng không tiếc lời ngợi ca, tôn thờ những giá trị thâm hậu mà cây hoa mai mang lại. Đại thi hào Nguyễn Du (1765-1820): “Mai cốt cách, tuyết tinh thần”, xem mai hoa như một biếu tượng của đạo đức và khí tiết.
Còn Mãn Giác Thiền sư (1052-1096) thì:
“...Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.”
Ở đây sức sống mãnh liệt của hoa mai được đẩy lên đến độ cao trào. Ta cứ thử tưởng tượng chỉ sau một đêm, trước thềm bỗng xuất hiện - không chỉ một bông hoa, vài bông hoa - mà là một cành mai nhất loạt vàng bông rực rỡ, như một sự thăng hoa tuyệt diệu, sự chuyển hoá biến đổi của đất trời ...
Thế mới biết Mai Hoa không chỉ là biểu hiện của mùa xuân, của quy luật đất trời mà còn là biểu tượng cho khí tiết bất diệt của người Anh hùng.
Cổ Mai Hoa ở Đại Lộc...
Trong những năm trước, khi đất nước chuyển mình Đổi Mới, người dân Đại Lộc vốn nghèo trên vùng đất bị chiến tranh tàn phá ác liệt đã phải tìm kiếm cho mình những cách làm ăn mới. Từng nỗi lên rất nhiều tấm gương vượt khó, nhiều nông dân sản xuất giỏi... Trong đó, cây hoa mai từng là một trong những đối tượng sản xuất, kinh doanh mang lại hiệu quả cao mà cách đây vài năm trên báo Thanh niên từng có phóng sự khá hay về cây hồng diệp mai ở Ái Mỹ (Đại Lộc). Tuy nhiên, ngày nay cây mai ở Đại Lộc không chỉ được biết đến như một loại cây “xoá đói giảm nghèo”, “nuôi con ăn học” mà sau nhiều năm say mê nghiên cứu, sưu tầm, gầy dựng, một số “môn đồ” của thú chơi cây mai cổ ở Đại Lộc đã tạo nên một chỗ đứng đầy ấn tượng trong giới chơi cây cảnh cổ, không chỉ bó hẹp trong phạm vi địa phương. Cổ Mai Hoa đã nhanh chóng trở thành “bái vật” của không ít nghệ nhân ở Đại Lộc. Trong mắt của giới sinh vật cảnh, vùng quê Đại Lộc lại được biết đến như một vùng đất của cây mai cổ. Theo số liệu chưa đầy đủ, hiện nay có đến khoảng vài chục người ở Đại Lộc chuyên tâm sưu tầm và chơi cây mai cổ, trong số đó không ít người đạt đến trình độ thượng thừa. Không chỉ nắm vững các kỹ thuật chăm sóc, tạo dáng, tạo giống, uốn sửa... cho cây mà qua thú chơi đó, họ còn tạo nên những sức cuốn hút kỳ lạ, làm thổi bùng ngọn lữa đam mê và tình yêu Cổ Mai Hoa trong rất nhiều người. Có người không kể gì đến nợ cơm - áo - gạo - tiền mà thẳng thừng tuyên bố:
Giàu sang phú quý không màng
Chỉ yêu son sắc một nàng Mai Hoa!...
Trong số những người đam mê cây mai cổ ở Đại Lộc phải kể đến một vài nhân vật có tên tuổi. Anh Lê Me (Khu 5, Ái Nghĩa) là người đã từng đeo đuổi rất sớm cây hoa mai, từng khai phá hàng chục héc ta đất núi đồi ở vùng giáp ranh Hải Vân để làm trang trại hoa mai, nhưng tiếc thay, do nhiều trắc trở, mộng không thành. Sau đó anh quyết chí làm lại, chuyển sang sưu tầm cây mai cổ. Đến nay, sau quá trình gầy dựng, trong vườn anh đã có đến vài mươi cây mai cổ được chăm sóc cẩn thận và thật sự là những tác phẩm có giá trị. Anh Nguyễn Chín (Mỹ Liên, Đại Nghĩa) sau vài năm tích cóp, sưu tầm hiện nay có trong “tay” đến gần 100 gốc; Anh Thông (Đại Hiệp) khoảng 70 gốc. Còn danh sách các “sở hữu chủ” ở cấp vài chục gốc thì có đến hàng vài chục người. Ngoài ra, còn có một vài người theo đuổi cây mai cổ từ rất sớm, từng “qua tay” họ vài trăm cây, nhưng khốn nỗi vì cảnh “vợ yếu, con nhiều” mà họ đã không thể giữ lại cho mình những tác phẩm quý giá, máu thịt đó. Nhưng tấm lòng và nỗi đam mê của họ thì không hề thua kém bất cứ một ai...
Như vậy bằng một con tính đơn giản, ít nhất ở Đại Lộc hiện nay con số cây mai cổ đang hiện diện là không dưới ba, bốn trăm cây, mà mỗi cây đều là một kỳ tích, thể hiện tất cả những niềm đam mê, tâm huyết mà chủ nhân của nó đã dày công vun đắp và kiến tạo. Đó cũng là kết quả tất yếu của một quá trình dịch chuyển đầy ngoạn mục đã và đang âm thầm diễn ra: Cây mai cổ từ khắp nơi dần dần được đưa về Đại Lộc, để hợp thành cái nghĩa tương phùng Cổ Mai Hoa Đại Lộc!
Để có được khối giá trị khó có thể tính bằng tiền đó, giới chơi cây mai cổ ở Đại Lộc đã phải bỏ rất nhiều công sức sưu tầm. Nói không ngoa, trừ những ngày bão lũ, bất cứ thời điểm nào, cũng có một vài người lặn lội khắp hang cùng ngõ hẽm, trên rừng, dưới xuôi, cả trong và ngoài tỉnh để truy tìm Cổ Mai Hoa. Và cũng từng xảy ra không ít chuyện bi hài cười ra nước mắt. Tôi còn nhớ, cách đây không lâu, trong giới chơi cây rỉ tai nhau một tin rất “giật gân” là có một cây mai cổ rất lớn mà chưa biết ở đâu. Lớn đến nỗi cái bộng ở gốc cây được trẻ con... chui vào để chơi trò trốn kiếm rồi ngũ quên trong đó(?). Nhưng câu chuyện kỳ lạ, khó tin đó chỉ có thể làm mê hoặc những kẻ chuyên truy tìm Cổ Mai Hoa, những người vốn được cho là có “tâm thái bất thường” mà thôi. Không ai bảo ai, rất nhiều người bí mật đi tìm, như kiếm tìm một cơ may kiểu “ngậm ngãi tìm trầm” vậy. Cũng như họ, lần đó, tôi cũng bí mật cùng vài anh em lên đường đi tìm cây mà thông tin chỉ có được là mỗi cái tên của ông chủ (đó là ông Lê Ngọc T.)!
Một buổi chiều, sau một hành trình rất đỗi gian nan, cuối cùng điều may mắn cũng đã đến khi chúng tôi tìm được đến nhà đúng người có tên như mình muốn, ở ngay trên đất ... Đại Lộc. Đó là một người đàn ông khoảng ngoài sáu mươi, thần sắc hồng hào. Khi được xác nhận đúng tên ông, sau vài câu xã giao, chúng tôi hỏi: “Nghe người ta nói bác có cây mai cổ lớn lắm?”, Ông bình thản xác nhận là “Ừ! có. Nhưng mà răng?”. Quanh co một hồi, ông dẫn chúng tôi ra vườn, chỉ vào một khoảng trống, ông bảo: “Đây nó đây!”. Nhưng chúng tôi chẳng thấy gì cả! Trong lúc chúng tôi còn ngơ ngác không hiểu gì thì ông gằn lại với bộ mặt rất bí hiểm: “Thì đây, chứ còn đâu nữa!”. Sau phút định thần chúng tôi thấy đó chỉ là ... một hố đất rất sâu và đã cũ (?).
Thì ra, cây mai huyền thoại đó từng tồn tại nhưng nó đã chết từ lâu. Cái chết của cây gây nên cho ông một nỗi đau buồn vô cùng tận, đến nỗi ông đã cho người ta đào cả gốc rễ đem đi mất để chóng nguôi ngoai. Nhưng rồi vẫn không yên, nỗi nhớ cây đã khiến ông cố tình giữ lại cái hố đất sâu do cây để lại làm kỷ niệm... Theo lời ông, thời gian gần đây không biết lý do gì mà rất nhiều người lạ đến hỏi ông về cây mai cổ đó...Còn rất nhiều câu chuyện ly kỳ, bao hàm đủ cả hỉ - nộ - ái - ố, lắm khi đầy nước mắt về cây, về người mà trong giới Cổ Mai Hoa Đại Lộc gặp nhau có tán mãi cũng không bao giờ hết...
“Mã tầm mã, ngưu tầm ngưu”, quý nhau chút tình, những người có đồng sở đắc sưu tầm và chơi cây mai cổ ở Đại Lộc đã tìm đến nhau, gắn kết để cùng chia xẻ những niềm vui, những nỗi đam mê mà nhiều khi nói ra người ngoài dễ cho là ... thần kinh có vấn đề. Họ đã tự xây dựng cho mình một website riêng để chia xẻ thông tin cả với những người chơi cây trên khắp mọi miền đất nước (www.quangcaosanpham.com/members/comaihoadailoc và comaihoadailoc.blogtiengviet.net ) .
Không chỉ quan tâm đến cây mai, các “môn đồ” của Cổ Mai Hoa ở Đại Lộc còn thể hiện nỗi đam mê của mình sang nhiều loại hình nghệ thuật khác. Họ sưu tầm cả các tác phẩm thuộc lĩnh vực thơ văn, hội hoạ, gốm sứ, đá cảnh v.v...về cây mai, qua đó một vài cá nhân cũng đã sở hữu được vài tác phẩm quý. Ấn tượng nhất là chiếc đĩa sứ cổ có tên Mai Hạc, do anh Phạm văn Bằng (Khu Mới, thị trấn Ái Nghĩa) sưu tầm được. Đây là chiếc đĩa gốm sứ cổ thuộc đời Thanh (Trung Quốc). Trong đó in hình con chim hạc, cây mai cổ và hai câu thơ lục bát của Đại thi hào Nguyễn Du:
“Ngêu ngao vui thú yên hà
Mai là bạn cũ, Hạc là người quen”.
Theo nghệ nhân Huỳnh Văn Thới, TP Hồ Chí Minh (trong Kỹ thuật trồng và ghép mai, NXB Trẻ, 1995), đây là hai câu thơ do Nguyễn Du sáng tác vào năm Quý Dậu - 1813 khi ông là Chánh Sứ sang Trung Quốc, đã đi thăm một xưởng sản xuất đồ sứ. Biết quan Chánh Sứ An Nam là Đại thi hào nỗi tiếng, tinh thông văn chữ, chủ xưởng đồ gốm sứ Trung Quốc đã xin thơ của ông để đề vào sản phẩm. Triển vọng và những nỗi lòng về Cổ Mai Hoa ở Đại Lộc ...
Với tình yêu và lòng đam mê cháy bỏng của những nghệ nhân Cổ Mai Hoa ở Đại Lộc, chuyện về họ, về cây có lẽ khó có hồi kết. Và tất cả những gì thể hiện trên đây - là người mới thâm nhập một cách rất nghiệp dư vào nghệ thuật Cổ Mai Hoa - tác giả chỉ mong được chuyển tải một phần nhỏ về mặt tinh thần của nghệ thuật chơi cây mà thôi. Còn về giá trị và tiềm năng kinh tế mà cây hoa mai cổ có thể đem lại chưa phải là đối tượng khai thác trong phạm vi bài viết này, cho dù ở Đại Lộc từng có không ít những cây mai cổ được mua về với giá vài triệu mà chỉ sau vài nhát búa điệu nghệ, hoặc đôi lời bình sắc sảo của nghệ nhân thì lập tức đã có những “đại gia” từ Hội An, Đà Nẵng về ngã giá đến bốn, năm chục triệu. Đó là sự thật rất đáng lưu tâm.
Nhưng mộng ước của anh em chơi cây mai cổ ở Đại Lộc thì còn rất cao xa mà không quá xa vời. Họ bảo rằng, cũng đi từ cái đơn giản, nhỏ bé, ít ỏi, nhưng sau quá trình xây dựng, những sản phẩm như “Đào Nhật tân”, “Hồng Đà lạt”, “Bưởi Năm roi”,... đã trở thành những thương hiệu nỗi tiếng! Vậy thì “Cổ Mai Hoa Đại Lộc”, với những gì đang được bắt đầu một cách tuyệt diệu, thì tại sao không?...
Để kết thúc bài viết này xin được ghi lại hai câu thơ như một sự xẻ chia và cảm kích với những nỗi lòng đau đáu và sự đam mê đến cùng cực của những người chơi cây hoa mai cổ ở Đại Lộc:
“Ngày phải lo toan Tiền - Cơm - Áo,
Đêm thì mộng mị Cổ Mai Hoa...”
Đại Lộc, Cuối tháng 11/2007
Lê Thạnh
